Srpski Itebej je selo koje je preturilo preko glave mnoge bune i ratove, a nastalo je iste godine kada je Srpska pravoslavna crkva stekla autokefalnost

KADA se jedared Marko Kraljević našao kraj Begeja, tu je zastao s društvom da odahne. Od blata su istresli svoje opanke i tako je "Itebej lepi nastao na sedam bregova i bijo je još veći kad ga obavije sedam snegova"... Kada se rima "razveže" u prozu, tako je otprilike pesnik rođen u obližnjoj Međi, Dušan Milićev, opisao samo jednu epizodu, od mnogih zanimljivosti o Srpskom Itebeju.

A, istorija je prebogata. Jer najstarije selo u Banatu nastalo je 1219. godine, u vreme kada je Srpska pravoslavna crkva stekla autokefalnost. Ovo selo udaljeno od Zrenjanina tek četrdesetak kilometara, ovih dana slavi osam vekova postojanja. Te 1219. godine Srpski Itebej zapravo je bio manastir benediktinski i zvao se Vitubu, pa se tokom vremena "v" izgubilo, a daljim promenama izgovora došlo se do reči Itebei, pominje dr Samuel Borovski u svojoj knjizi iz 1911. godine, a prvi dokument o postojanju sela čuva se u Državnom istorijskom arhivu u Budimpešti. U njemu se navodi da je posede oko sela 1276. kupila porodica Čanad, koja je kasnije promenila prezime po selu u - Itebejski. Prema drugoj verziji, selo je dobilo ime u doba cara Trajana, koji je kao ratnik za vreme rimske vladavine u Panoniji gradio utvrđenja koja su se zvala "iteri" (dan hoda), dok se uvala zvala bej.

U letopisu Temišvarske eparhije pominje se da je Veliki Bečkerek imao 7.912 duša, a Itebej 3.690 stanovnika i bio je važno geostrateško mesto na sredokraći puta od Temišvara do Velikog Bečkereka i Velike Kikinde i Vršca, a kada je završena regulacija Begejskog kanala, postao je važno pristanište, pa su meštani imali i te kako koristi od uspostavljanja vodenog saobraćaja od Temišvara prema zapadu.

U njemu su boravili i poznati putopisci, poput Tubea, Grizelinija, Evlije Čelebije. Dositej Obradović boravio je u Crkvi Svetog Save, Đura Jakšić i Jovan Jovanović Zmaj svraćali su na čuveni vašar, a Miloš Crnjanski, koji je i sam po dedi Itebejac, ostavio je brojne zapise o svom boravku u selu u kojem njegovi rođaci i danas imaju porodičnu kuću.

Tako je ostalo zabeleženo kako je još kao mlad, Crnjanski obožavao da svrati kod rodbine u Srpski Itebej i odmah bi, kad s puta stigne, uleteo u sobu i skočio na krevet pokriven banatskom dunjom. Strina bi se odmah za glavu hvatala, jer je pod dunjom bilo najmanje 50 svežih jaja koja su tako čuvala svežinu. Uncut i šaljivdžija, Crnjanski je znao da su jaja pod dunjom, ali nije mario što će rodbini naneti štetu... Jednom se tako bacio pravo s vrata na dunju i upao u vanglu punu testa za krofne, koje je strina "ukrila" da bolje naraste, kako se po banatski kaže...

Za svojih osam vekova, Srpski Itebej preturio je preko glave, kako to Lale kažu, mnoge bune i ratove, terore i zulumćare, ali uprkos svim nedaćama, zadržao tipično ravničarsku, pitomu narav i paorski duh dobrih domaćina koji pre svega poštuju porodicu, redovno idu u crkvu i pomažu jedni drugima.

Među najstarijim meštanima su baba Sosa Janjić, koja ima blizu stotinu leta, i dugogodišnji crkveni pojac devedestjednogodišnji Slobodan Raicki Enclika. Oni pamte mnogo dogodovština i umetnika koji su pohodili selo. Jedna od anegdota je o čuvenoj rediteljki Soji Jovanović, koja je ovde 1977. na autentičnim blatnjavim sokacima snimala TV seriju "Osma ofanziva". Ulogu čobanina, što je, u stvari, bio i u privatnom životu, namenila je meštaninu Dušanu Merinkovu Bebušu, a sa njim su "glumile" i njegove ovce, pulini i magarac. Za sve njih duhoviti Bebuš zatražio je honorar. Soja je, naravno, "poginula" od smeha, isplatila uredno Bebušu honorar, sa kojim je on kasnije sagradio lepu kuću.

Itebejski paroh, otac Sava Majstorović, vraća ipak našu priču na dane sadašnje i proslavu 800 godina naselja, koja je počela svetosavskim svečanostima i duhovnom akademijom 9. maja.

- Dan kasnije, kada se obeležava Spaljivanje moštiju Sv. Save, održaćemo liturgiju u seoskom hramu. Ova godina protiče u obeležavanju za nas veoma značajnih i ostalih jubileja - 250 godina od izgradnje Hrama Svetog Save (izgradnja počela 1765, a završena 1769. godine), kada je i hramovna slava, zatim 150 godina od osnivanja biblioteke, koja datira još iz 1869. godine, skoro tri veka postojanja OŠ "Miloš Crnjanski", zatim vek postojanja Zanatsko-trgovačke škole, a Srpski Itebej je jedno od retkih sela koje je imalo i srednju školu - pripoveda itebejski paroh, otac Sava.

Itebejci su veoma ponosni i na činjenicu da je seoska crkva pomogla u seobi Matice srpske u Novi Sad, a ističu i Srpsku književnu zadrugu, koja je ovde osnovana 1892. godine, KUD "Zora" i Pevačko društvo iz 1891. godine. Malo je poznato da je sve do 1959. središte opštine bilo baš u Srpskom Itebeju, koji je i ozbiljno nalazište nafte i gasa.
- Prva eksploatacija počela je još 1970. godine, kada je izgrađena sabirna stanica - podseća Vojislav Mrkšić, dobrotvor crkve i prvi čovek "Mrkšićevih salaša", zadruge koja zapošljava više od 350 meštana Srpskog Itebeja.

Tekst: Bogoljub Grujić